Drewniany kościół pod wezwaniem św. Andrzeja w Osieku – obecnie nieużytkowany, zabytkowy, drewniany kościół w Osieku, na cmentarnym wzgórzu pośród starodrzewu. Wybudowany w latach 1538-1549, do początku XX wieku kościół parafialny parafii św. Andrzeja Apostoła, później zastąpiony nowym, murowanym wybudowanym kilkaset metrów od niego. Znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa małopolskiego.
Historia
Według najnowszych badań kościół prawdopodobnie ufundował Seweryn Boner, a wybudowano go w latach 1538-1549, na miejscu poprzedniego. W latach 1610-1617 została dobudowana od zachodu wieża. W 1732 dotychczasowa murowana zakrystia została zastąpiona nową, drewnianą, z kolei do ścian nawy i prezbiterium dostawiono soboty (podcienia), w których niegdyś rozwieszonych było 14 obrazów drogi krzyżowej. Przestał być użytkowany w 1908, a funkcję kościoła parafialnego w Osieku przejął nowy kościół w stylu neogotyckim. Początkowo obiekt miał ulec rozebraniu, jednak nie zgodził się na to konserwator zabytków, który przeznaczył również część niezbędnych środków na jego konserwację, resztę funduszy wyasygnował kolator Oskar Rudziński. Gruntowny remont nastąpił w latach 1970-1975, a odnowienie wnętrza i wyposażenia w latach 90. XX wieku. W 2007 roku wymieniono pokrycie dachu oraz elewację[2].
Architektura
Kościół jest orientowany, zbudowany w konstrukcji zrębowej, oprócz wieży, posiadającej konstrukcję słupowo-ramową. Wielobocznie zamknięte prezbiterium znajduje się we wschodniej części kościoła, a od północy przylega doń zakrystia. Szersza i wyższa od prezbiterium nawa wzniesiona jest na planie zbliżonym do kwadratu. Całość przykrywa gontowy, dwukalenicowy dach, co jest bardziej charakterystyczne dla drewnianych kościołów typu śląskiego, niż małopolskiego. Na wschodnim skraju dachu nad nawą znajduje się cebulasta wieża sygnaturki. Położona w zachodniej części kościoła wieża ma pochyłe ściany, w środkowej części wystaje zeń siodłowy daszek, u góry wieńczy ją izbica a wyżej ostrosłupowy hełm, który dawniej był iglicowy z czterema towarzyszącymi narożnymi wieżyczkami.
Wnętrze
Nad wnętrzem góruje płaski strop, ze śladami renesansowych kasetonów, poniżej których jest również renesansowy fryz. Najstarszą częścią wyposażenia jest pochodząca z poprzedniego kościoła, XVI-wieczna gotycko-renesansowa, kamienna chrzcielnica z herbem Fogelveder, od góry przykryta drewnianą, późnobarokową nakrywką. Znajdująca się między nawą a prezbiterium ściana tęczowa wycięta jest arkadowo, zaś na belce tęczowej mieści się wyrzeźbiona Grupa Ukrzyżowania. Ściany kilkukrotnie ozdabiano polichromią, w wieku XVII, XVIII i XIX. Najnowsze polichromie znajdują się w prezbiterium i imitują podziały architektoniczne. Starsze mają motywy figuralne, a pozostałe częściowo odsłonięte zostały w 1975 roku. W rokokowym ołtarzu głównym obraz Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, a powyżej obraz św. Andrzeja Apostoła, patrona świątyni. Powyżej drzwi do zakrystii znajdują się przeniesione z bocznego ołtarza epitafia Beaty i Mikołaja Porębskich z Mirowa (poł. XVII wieku), w ich otoczeniu znajdowały się niekompletne dwie figurki i krucyfiks, które zostały skradzione. W nawie znajdują się także inne epitafia: XVI-wieczne Samuela Betmana, ponadto rodziny Larischów i Rudzińskich. Najmłodsze pochodzą z 1944 roku. Na północnej ścianie prezbiterium umieszczona jest XVIII-wieczna ambona w kształcie piotrowej łodzi. W prawym ołtarzu bocznym mieści się XVII-wieczny obraz św. Karola Boromeusza, a w lewym Matki Bożej Piekarskiej. Na stropie wieży malowidło Archanioła Michała zabijającego szatana.
Źródło: Wikipedia
Murowany kościół pod wezwaniem św. Andrzeja w Osieku. Roboty budowlane świątyni ruszyły 21 VII 1904 r. Dzień wcześniej odbyła się uroczystość poświęcenia placu budowy, do którego wcześniej wykonano drogę dojazdową. Po wzniosłym przemówieniu ks. prob. Hajosta pierwszy trzykrotnie zarył łopatę pod wykop fundamentów kolator Oskar Rudziński, a po nim pozostali gospodarze, poczynając od najstarszego wiekiem. Pracami betoniarskimi i murarskimi kierował podmajstrzy Piotr Bandoła z Choczni, a ciesielskimi Wojciech Smaza z Targanic. Uroczystość poświęcenia wmurowanego kamienia węgielnego odbyła się już 23 VIII po wykonaniu fundamentów. Kamień węgielny z dokumentem erekcyjnym spisanym na pergaminie wmurowano tuż pod ścianą za obecnym ołtarzem M. B. Różańcowej. Z końcem roku zakończono budowę fundamentów szczególnie mocne i szerokie pod wieżę. Następnie zabezpieczono budowę przed skutkami zimy.
W 1905 r. wymurowano ściany i wieżę równo z dachem oraz położono więźbę i pokryto dach dachówką z miejscowej cegielni, a w 1906 r. dokończono resztę murów, sklepienie i wieżę. W dzień św. Franciszka odbyło się poświęcenie i wyciągnięcie metalowego krzyża na wieżę. W kopułce pod nim umieszczono również akt erekcyjny kościoła. Wcześniej po uzgodnieniu z komitetem budowy ks. Hajost zamówił w austriackiej firmie Hibner w Winner Neustadt nowy dzwon o wadze 700 kg oraz sygnaturkę. W dzień święta Niepokalanego Poczęcia N.M.P. po sumie ze starego kościoła ruszyła uroczysta procesja pod nowy kościół, gdzie przygotowany do poświęcenia i wyciągnięcia na tzw. „flaszyncugu” wisiał wspaniały dzwon p. w. św. Andrzeja. Zebrano wówczas 900 koron ofiar, co stanowiło 1/3 wynagrodzenia dla ludwisarzy. Dwa frachtowane dzwony i sygnaturkę zawieszono dzień wcześniej. Duży dzwon, zwany przez parafian „Jędrzejem” „był chlubą i ozdobą całej parafii z powodu donośnego i melodyjnego głosu.” Udało się go uratować od zabrania przez wojsko austriackie na cele wojenne, ale niestety zarekwirowano go w czasie II wojny światowej.
W 1907 r. wykonano resztę robót wewnątrz kościoła, w tym tynkowanie, posadzkę oraz okna i drzwi. Wystawiono wielki ołtarz św. Andrzeja, dzieło malarza i rzeźbiarza z Kęt Stanisława Jarząbka. W jego centralnej części umieszczone są obrazy: Patrona parafii św. Andrzeja oraz Najświętszej Maryi Panny Niepokalanego Poczęcia, a także figura Pana Jezusa Cierpiącego. W niszach bocznych ołtarzowego retabulum stoją polichromowane figury św. Piotra i św. Pawła. Zostały one sprowadzone z Tyrolu. Poniżej, także w centrum nastawy widnieją figury czterech Ewangelistów: świętych Mateusza, Marka, Łukasza oraz Jana. Część figuralną tego ołtarza wykonał rzeźbiarz Śleziak z beskidzkiej Milówki. W antepedium widzimy trzy płaskorzeźby ukazujące biblijny motyw ofiary: (od lewej) ofiarę Izaaka, fragment Ostatniej Wieczerzy oraz ofiarę Melchizedeka.
W tym samym roku powstał boczny ołtarz dedykowany M.B. Różańcowej wykonany przez rzeźbiarza z Kęt Stanisława Jarząbka. Rzeźbę Patronki tego ołtarza wykonał rzeźbiarz ludowy Śleziak z Milówki, zaś pozostałe figury zostały sprowadzone z Tyrolu. W centrum ołtarzowej nastawy znajdują się zmienne obrazy Matki Bożej Różańcowej, św. Anny i św. Barbary. W bocznych niszach stoją figury patronów Polski – św. Wojciecha i św. Stanisława ze Szczepanowa. Retabulum ołtarza wieńczy figura św. Józefa.
Boczny ołtarz po prawej stronie nawy jest poświęcony Świętej Rodzinie. Został ufundowany w 1908 r. ze składek (w tym 4000 koron dała córka Hampela z Malca, pani Franck) już po uroczystości poświęcenia kościoła, które odbyło się 6 X 1907 r. Aktu tego dokonał w odpust M. B. Różańcowej delegat Kurii Krakowskiej ks. kan. Krupiński, a pierwszą uroczystą Mszę św. odprawił rodak osiecki ks. Józef Gros (ur. 1875). Na tę uroczystość został na wieży zainstalowany zegar przez firmę Mięsowicz z Krosna, a do nawy nowe ławki wykonał Stanisław Jarząbek. Konsekracji opróżnionego ze sprzętu kościoła dokonał przybyły na tę uroczystość 31 VIII 1908 r. ks. bp Anatol Nowak sufragan Diecezji Krakowskiej, który przywiózł ze sobą św. relikwie do nowych ołtarzy.
W 1908 r. Stanisław Jarząbek na zamówienie proboszcza wyrzeźbił nową chrzcielnicę, a miejscowy stolarz Jan Rozner wykonał ławki na chór i do kaplicy (co trzecią fundował Malec). W latach 1908-1909 wykonano także ogrodzenie kościoła z żelaznymi bramami wejściowymi. Dopiero w 1911 r. zakupiono nową fisharmonię firmy organmistrza Żebrowskiego w Krakowie. Nadal używano ambony prowizorycznej, zastąpiono ją nową, wykonaną przez rzeźbiarza ludowego z pobliskich Łazów Stanisława Durańczyka. Ambona nawiązuje stylem architektonicznym do ołtarzy. Bogato zdobiona i polichromowana. Jej baldachim jest misternie rzeźbiony, a ściany boczne kosza ozdabiają rzeźbione figury Ewangelistów. Zamontowano ją w czasie pierwszego kompleksowego malowania kościoła w 1923 r. W dwa i pół roku po wielkiej uroczystości 30-lecia kapłaństwa i 25-lecia proboszczowania niespodziewanie umiera (5 II 1926 r.) ks. Hajost budowniczy kościoła. Zostaje pochowany na nowym cmentarzu.
